Khi ‘mua trước, trả sau’ thành thói quen nguy hiểm
Phunuduongthoi.vn – Hình thức “mua trước, trả sau” hỗ trợ chi tiêu linh hoạt nhưng dễ đẩy người dùng vào vòng xoáy nợ nần khi thói quen mua sắm vượt tầm kiểm soát.
Từng được ca ngợi là giải pháp thanh toán tiện lợi thời đại số, hình thức dịch vụ “mua trước, trả sau” (BNPL – viết tắt của Buy Now, Pay Later) nhanh chóng bộc lộ mặt trái. Hàng triệu người trẻ trên toàn cầu đang chìm sâu vào các khoản nợ nhỏ nhưng tích tụ, khiến thói quen tiêu dùng vô hại trở thành một vòng xoáy tài chính đầy rủi ro.
Mối nguy đi kèm sự tiện lợi
BNPL ngày càng phổ biến những năm gần đây, đặc biệt tại các nền kinh tế phát triển như Mỹ, Anh, Australia, Thụy Điển. Theo nghiên cứu của GlobalData, tổng giá trị giao dịch BNPL toàn cầu có thể đạt 680 tỷ USD vào năm 2025, tăng hơn gấp đôi trong vòng 5 năm.
Theo AP, đối với người tiêu dùng, nhất là người trẻ tài chính chưa ổn định hoặc điểm tín dụng thấp, “mua trước, trả sau” mang lại cảm giác tiếp cận dễ dàng, không bị kiểm tra khắt khe như thẻ tín dụng. Đối với các nền tảng bán lẻ, BNPL giúp tăng doanh số với việc người mua chi tiêu nhiều hơn khi không phải thanh toán ngay lập tức.
Báo cáo của Klarna, một trong những công ty BNPL lớn nhất thế giới, chỉ ra rằng người dùng sử dụng dịch vụ này có xu hướng chi tiêu cao hơn 30 – 45% so với khách hàng thông thường. Họ cũng quay lại mua sắm thường xuyên hơn.
Nhưng chính sự tiện lợi ấy lại đang đẩy người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ, vào vòng xoáy nợ nần mà họ không lường trước.
BNPL thường được xem là khoản vay “vô hại”, với hình thức không lãi suất, chia thành nhiều đợt trả góp, số tiền mỗi lần thanh toán không lớn. Tuy nhiên, chính vì “nhỏ và dễ chịu” nên người dùng dễ mất cảnh giác. Họ sử dụng nhiều gói vay cùng lúc, dẫn đến tình trạng chồng nợ. Vấn đề đang được nhiều nhà nghiên cứu tài chính cảnh báo.
Tại Anh, báo cáo của Cơ quan Quản lý tài chính Financial Conduct Authority (FCA) cho thấy cứ 10 người sử dụng BNPL có một người gánh cùng lúc bốn khoản vay trở lên. Gần 30% người dùng nói rằng họ không hoàn toàn hiểu điều khoản khi đăng ký BNPL, trong đó phần lớn là người dưới 30 tuổi.
Tại Australia, nơi mô hình BNPL như Afterpay phát triển mạnh, nhiều tổ chức bảo vệ người tiêu dùng ghi nhận số lượng các trường hợp bị phạt do trễ hạn thanh toán gia tăng nhanh chóng, đặc biệt trong bối cảnh chi phí sinh hoạt leo thang.Theo khảo sát của Ủy ban Chứng khoán và Đầu tư Australia (ASIC), cứ 5 người dùng BNPL thì có một người phải đi vay thêm bạn bè, người thân hoặc tín dụng khác chỉ để trả khoản BNPL đúng hạn.
Những khoản phạt vì trễ hạn, ban đầu tưởng như không đáng kể, dần dần tích lũy lại thành áp lực lớn về tài chính. Điều này cũng khiến điểm tín dụng cá nhân bị ảnh hưởng nghiêm trọng, làm giảm khả năng tiếp cận các khoản vay chính thống và gia tăng nguy cơ rơi vào vòng xoáy nợ nần kéo dài.
Gen Z và thói quen chi tiêu ảo
Gen Z (những người sinh ra từ năm 1997 đến 2012) là người nhóm sử dụng BNPL nhiều nhất hiện nay. Họ chiếm khoảng 55% người dùng BNPL tại Mỹ, theo số liệu của LendingTree.
Tuy nhiên, họ phải trả cái giá không nhỏ cho sự tự do tài chính ảo này. Justine Farrell, Trưởng khoa Tiếp thị Trường Kinh doanh Knauss thuộc Đại học San Diego (Mỹ), cho biết: “Khi người tiêu dùng không thể thanh toán khoản vay đúng hạn, tình trạng căng thẳng về kinh tế mà họ đang phải trải qua sẽ trở nên trầm trọng hơn”.
Theo nghiên cứu của tổ chức Tư vấn Công dân Citizens Advice ở Anh, 1/3 người trẻ từng sử dụng BNPL cho biết họ cảm thấy lo âu, mất ngủ hoặc căng thẳng vì không thể trả nợ đúng hạn. Trong số này, nhiều người phải đối mặt với các cuộc thu nợ hoặc cắt quyền truy cập các dịch vụ tín dụng khác.
Lỗ hổng quản lý
Dù BNPL có tính chất gần giống các khoản vay tín dụng tiêu dùng, nhưng tại nhiều quốc gia, mô hình này vẫn chưa được quản lý theo những quy định tài chính nghiêm ngặt.
Tại Mỹ, Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng (CFPB) từng lên tiếng cảnh báo một số công ty BNPL thu thập và sử dụng dữ liệu người dùng một cách không minh bạch. Đồng thời, các khoản vay không được báo cáo đầy đủ đến các cơ quan tín dụng, khiến người tiêu dùng không nhận thức được ảnh hưởng của BNPL đến điểm tín dụng cá nhân.
Theo FT, Anh là một trong số ít nước đã bắt đầu siết chặt quy định. Từ năm 2023, các nhà cung cấp BNPL buộc phải minh bạch lãi suất, phí phạt, đồng thời tiến hành kiểm tra khả năng trả nợ của người dùng tương tự như ngân hàng. Tuy vậy, các chuyên gia cho rằng cần thêm thời gian để thấy hiệu quả thực tế.
Lý do không chỉ vì tiện lợi mà còn đến từ áp lực vô hình của mạng xã hội. Trong thời đại “sống ảo”, việc sở hữu món đồ mới, đi chơi, ăn uống và trải nghiệm đời sống hiện đại trở thành phần không thể thiếu trong việc thể hiện bản thân. BNPL là công cụ cho phép người dùng chi tiêu ngay lập tức bất chấp việc thu nhập chưa kịp theo kịp kỳ vọng sống.
Bộ trưởng Kinh tế Anh Emma Reynolds cho biết: “’Mua trước, trả sau’ đã thay đổi thói quen mua sắm của hàng triệu người, nhưng trong một thời gian dài vẫn hoạt động như lĩnh vực tự do, khiến người tiêu dùng gặp rủi ro. Những quy định mới sẽ bảo vệ người mua sắm khỏi bẫy nợ và mang lại cho ngành này sự chắc chắn cần thiết để đầu tư, phát triển và tạo ra việc làm”.
Nhìn lại thói quen tiêu dùng
BNPL không phải một sản phẩm tài chính xấu. Nếu sử dụng đúng cách với khả năng chi trả rõ ràng và kỷ luật tài chính, người tiêu dùng có thể tận dụng nó để mua sắm linh hoạt, giảm áp lực tài chính tức thời.
Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, đang sử dụng BNPL không phải vì cần thiết, mà vì muốn chạy theo tiêu chuẩn sống bị điều khiển bởi quảng cáo và mạng xã hội. Hệ quả là sự phụ thuộc vào tiêu dùng vay mượn, khó kiểm soát và dễ trượt dài vào khủng hoảng tài chính cá nhân.
Giáo sư tài chính Lauren Cohen, Trường Kinh doanh Harvard, cho rằng giáo dục tài chính nên được triển khai từ bậc trung học nhằm giúp học sinh nhận thức sớm về chi tiêu có trách nhiệm và kiểm soát nợ cá nhân. Trong một bài viết trên Harvard Business Review, ông nhấn mạnh “sự hiểu biết cơ bản về tài chính có thể giúp giới trẻ tránh những quyết định bốc đồng khi tiếp cận các hình thức tín dụng mới như BNPL”.
Trong khi đó, Giáo sư Robin Greenwood, chuyên gia nghiên cứu thị trường tài chính và hành vi đầu tư, đề xuất các trường đại học nên đưa kiến thức tài chính cá nhân thành môn học chính thức. “Đây là cách thiết thực để trang bị cho thế hệ trẻ năng lực ứng phó trước các công cụ tài chính kỹ thuật số đang phát triển nhanh, nhưng cũng đầy rủi ro”, ông nói.
Theo Anh Thịnh / Tạp chí Gia Đình Mới
Xem thêm: